Andere talen

De Trump-administratie

Laat een reactie achter / 6 juni 2017 6 juni 2017 / Andere talen, Taalnormen

“De Amerikaanse administratie, de Trump-administratie” – dat hoorde ik Jan Balliauw vorige week zeggen in het journaal van de VRT (bekijk de video hier). En daarmee bedoelde hij natuurlijk allerminst de boekhouding van de VS of de president zelf. Nee, het was een letterlijke vertaling van administration, in een betekenis die het woord administratie in het Nederlands van oudsher niet heeft.

Daarmee is het een typisch voorbeeld van een anglicisme: een foute, zo je wilt ‘luie’ leenvertaling. Je kiest in het Nederlands de taalvorm die het meest op de Engelse lijkt en bedenkt niet of het Nederlands er wellicht een gangbare andere term voor heeft; in dit geval regering. Ik snap hoe het komt: je zit diep in een onderwerp, spreekt vaak die andere taal en vindt het dus helemaal niet gek klinken om het over “de Trump-administratie” te hebben. En toch hoor ik liever ‘de regering-Trump’.

In liveverslaggeving valt er natuurlijk weinig aan te doen. Gekker wordt het als je zulke anglicismen op schrift aantreft. Je zou toch verwachten dat een schrijver er meer over nadenkt, of dat er iemand anders – een (eind)redacteur bijvoorbeeld – is die zo’n vorm verbetert. Dat dat niet altijd gebeurt, blijkt uit het rare voorbeeld “in recente jaren” (in recent years) dat ik laatst op nrc.nl vond.

Mijn nieuwe boek ‘Maar zo heb ik het geleerd!’ De waarheid achter 50 taalkwesties gaat ook in op de invloed van andere talen. Soms is dat vermeende invloed, want bepaalde taalvormen zijn weleens ten onrechte veroordeeld omdat ze Engels, Duits of Frans aandeden, terwijl ze in feite gewoon voortkomen uit variatie binnen het Nederlands. Dit zijn de hoofdstukken over de kwesties waarvan onze buurtalen vroeger de schuld hebben gekregen (en vaak nog steeds):

meest origineel of origineelst?
printen of uitprinten?
de media is of zijn?
de data is of zijn?
gedaan heeft of heeft gedaan?
jaren zestig of zestiger jaren?
meerdere?
gelijk of meteen?

Ik ben benieuwd of je er meteen aan ziet welke taal in die gevallen volgens sommigen de boosdoener was. Wil je weten hoe het precies met die kwesties zit, welke vormen mensen goed en mooi vinden, en wat tegenwoordig de taalnorm is, ga dan naar maarzohebikhetgeleerd.nl.

Turkije in onze taal: leenwoorden en spreekwoorden

2 reacties / 20 maart 2017 20 maart 2017 / Andere talen, Etymologie, Uitdrukkingen, Woorden

Wat heeft het Nederlands aan de Turkse taal en aan de Turken te danken? Dat wilde ik eens bij elkaar zetten. Een overzicht van de bekendste en meest aansprekende leenwoorden uit het Turks en uitdrukkingen over Turken.

Leenwoorden

Heel wat Turkse woorden zijn niet rechtstreeks in het Nederlands terechtgekomen, maar via een of meer andere talen. Dat is vooral via het Frans gebeurd. Langs die weg zijn we aan deze woorden gekomen: divan, jakhals, kiosk, minaret, sofa en tulp. Veel van die woorden zijn trouwens zelf weer van Perzische of Arabische oorsprong. De kozak kennen we via het Russisch.

angora-kat — Angorakat. Er bestaan ook angorageiten en angorakonijnen.

Op culinair gebied hebben we de volgende woorden rechtstreeks of via via uit het Turks geleend: baklava, bulgur, koffie, raki en yoghurt. Met een voorraadje daarvan kun je de dag goed doorkomen in de harem. En voor de gezelligheid doen we er een angorakat bij – angora is verwant met de naam van de Turkse hoofdstad Ankara!

Ik licht twee woorden uit die zó alledaags (en bijna typisch) Nederlands zijn dat ze meer aandacht verdienen.

Koffie. In de zeventiende eeuw raakte koffie in Nederland in de mode. De naam ervan is van oorsprong het Arabische woord qahwa (letterlijk ‘donkere drank’). Eerst betekende het ‘wijn’; nadat Mohammed alcohol had verboden, raakte het woord in gebruik voor ‘koffie’. Het Turks nam het over als kahve. Uit een van die talen heeft het zich over Europa verspreid, meestal met een a (caffè, Kaffee), in het Engels en Nederlands met een o (coffee, koffie). Ons café was van oorsprong een ‘koffiehuis’.
Tulp. Die bloem komt van oorsprong uit Turkije. Daar noemden ze de tulp eerst tülbend of tülbendlâle: ‘tulbandbloem’, omdat de geopende bloem op een tulband lijkt. (Het woord tulband had het Turks uit het Perzisch geleend.) Dat woord ontwikkelde zich tot tulipan (meervoud). In het Nederlands viel -an al snel weg, en begin zeventiende eeuw verdween ook de -i-, misschien omdat mensen melk netter vonden dan melluk en ze daarom ook tulp netter vonden dan tulip (alsof de i een ‘svarabhaktivocaal‘ was).

Meer weten over Turkse leenwoorden? Kijk dan op etymologiebank.nl (de links onder de woorden) of blader in het Groot leenwoordenboek van Nicoline van der Sijs (pagina 431-435).

Spreekwoorden

Vooraf een disclaimer: zoals veel uitdrukkingen over andere volken zijn ook die over Turken niet allemaal vrij van vooroordelen.

Dit zijn de bekendste uitdrukkingen over Turken:

roken als een Turk: veel roken
eruitzien als een Turk: er donker / vuil / boos uitzien (Turk staat hier eigenlijk voor een willekeurige donker uitziende zuiderling; volgens Van Dale moet je het dan ook als turk schrijven)
liever Turks dan paaps: ‘liever islamitisch dan rooms-katholiek’, een kreet uit de Tachtigjarige Oorlog van de protestantse opstandelingen tegen het katholieke Spaanse gezag

Geuzenpenning: “LIVER TURCX DAN PAUS”. Bron: Wikimedia Commons, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:3_Geuzenpenning,_halve_maan.jpg

Sta eens stil bij ‘file’

Laat een reactie achter / 28 november 2016 28 november 2016 / Andere talen, Etymologie, Woorden

“Waarom zijn lange files terug van weggeweest?” Het verkeersinfarct is hot. Bij regen is het de laatste maanden sowieso bal. Bovendien schijnen al die appende chauffeurs voor veel ongelukken te zorgen en dan sta je ook op de gekste tijden en bij stralend weer minstens een uur vast op de A2 of welke A dan ook.

Ik ben uiteraard geen fan van files. Midden in de avondspits ga ik een helse tocht ondernemen over de A4 en de A9. Laat ik nu alvast proberen er enig plezier aan te ontlenen door eens te kijken naar het wóórd file, en een paar tegenhangers daarvan in andere talen.

Soldaten

Ooit was file een militaire term: een Frans woord voor een ‘rij soldaten’. Zo’n rij komt nog altijd langs in een defilé. (Met de links kom je terecht bij de onvolprezen Etymologiebank, mijn favoriete taalwebsite.) Sinds een kleine eeuw is file het vertrouwde woord voor een verkeersopstopping. O ja, het Engelse woord file (‘bestand’, klinkt als [fail]) komt van een oudere betekenis van file, namelijk ‘draad’: de draad waarmee documenten ter bewaring aan elkaar werden gebonden.

Buurtalen

Wat zeggen ze in onze buurtalen eigenlijk als het aanschuiven geblazen is?

Het Duits heeft de Stau. Dat komt van stauen, waar je met een beetje goeie wil ons woord stuwen in kunt herkennen. Bij een stuwdam wordt het water tegengehouden; een Stau houdt het verkeer op. Al die auto’s worden eigenlijk door een te smalle doorgang ‘gestouwd’.
De Engelse traffic jam komt van to jam. Dat betekent onder meer ‘vastlopen’. Vandaar dat a jam ‘een opstopping’ is. Je kent vast ook wel de paper jam: een ‘papierstoring’ in de printer. Eigenlijk wordt iets – verkeer, papier – ergens in gepropt waar het in de weg gaat zitten. En met al dat proppen en stouwen komen we uit bij …
Bouchon. Mijn favoriete filewoord, uit het Frans. Het betekent eenvoudigweg ‘kurk’: er zit een ‘stop’ op het verkeer!

Een kurkentrekker zal helaas niet helpen tegen files. Da’s dan weer jammer.

Eerder gepubliceerd op LinkedIn.