Orchidorchi: de lievelingsbloem van mijn moeder.

De taal van mijn moeder

12 februari 2024 overleed mijn moeder Ria. Ik mis haar. Haar warmte, haar sociale talent, haar humor – en door alles heen: haar taal. Ze heeft het allemaal aan me doorgegeven en ik zal het blijven koesteren.

Toen ze in 2020 ziek werd, begon ik met een notitie op mijn telefoon. Dictionaria, noemde ik die. En daarin zijn woorden en zinnen beland die ze geregeld bezigde.

Andividijvie

Andijvie, uiteraard.

Azjenda

Afspraken belandden in de azjenda.

Boeven vangen

De favoriete bezigheid op maandagavond: Opsporing verzocht.

Bonsbons

Die verdwenen vaak iets te grif uit de doos in de mond.

Daaps

Algemeen Nederlands schijnt daas te zijn. Het gaat hier om de betekenis ‘versuft, verdwaasd’. Een mens kan het zijn, maar bijvoorbeeld ook een insect dat tegen het raam gevlogen is.

Dat ken, zei de hen

Als iets kon, zei ma dat zo.

De aanhouder houdt aan

Spreekt voor zich.

Derwaarts

Een zekere richting uit. Eigenlijk standaard: naar de wc.

Die d’r geen erg in hebben, zitten in Dordt

Een aloude verwijzing naar een gesticht in Dordrecht. Reactie op ‘Ik had er geen erg in.’

Die heeft zeker ontheffing?

Als iemand ons in onwettig tempo inhaalde.

Ditsie datsie demping, wij gaan naar de camping

Dat zong ze met enige regelmaat. Meestal zonder enige logische aanleiding. Het schijnt van een reclameplaatje (45 toeren, ik heb het denk ik nog van de kringloop gered) van Biotex te komen.

Fuuchie

Alblasserwaards voor ‘vuiltje’: een of andere ongerechtigheid, bijvoorbeeld in je oog.

Geld voor een ijsje

Dat kregen we van onze ouders in onze handen gedrukt tegen de tijd dat we ’s zomers op vakantie gingen. Je kon er wel iets meer van kopen dan een ijsje.

Gorrebekomst

Goedebekomst.

Gorremorrege!

Goedemorgen.

Hannesie Wip

Bijnaam van een Giessendamse dorpsfiguur van vroeger. Net als Pau Pik, Rinussie de Poeper, Teunissie Rakkeroe en Tijs Pielemiep.

Hebben ze mekaar al?

Standaardopmerking als iemand een boek zat te lezen. Elkaar krijgen is tenslotte de enige premisse van elke streekroman. Ma checkte trouwens vaak eerst het eind goed, al goed van een boek voordat ze voorin begon te lezen.

Hij kijk as een gans naar een dikke lucht en as een koei naar een nieuw hekke

Hij kijkt met een dom soort verbazing.

Hoeke doeme?

En: waffer momme? ‘Welke doen we’ en ‘wat voor moeten we’ zal het zijn. Het eerste deel van het Hardinxveld-Giessendamse woordenboek heet ook Hoeke doeme?

Horren

Rijden. In de auto, maar andere voertuigen en machines konden ook wel horren.

Hortie, een –

Een stukje, een eindje.

Hussiemussie

De dag na het gourmetten ging alles wat over was in één pan om dit illustere gerecht te maken. We weten niet of ze de naam ervan zelf had verzonnen of ‘ergens had gelezen’.

Ja, dat heb ik ergens gelezen …

Als vergoeilijking van de absurde onzin die ze net te berde had gebracht.

Je bent nog niet eens in Giethoorn geweest!

Zei ma als we weer eens naar een ver oord op vakantie gingen. De VS of Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld. In 2013 zijn we dus maar expres dagenlang in Giethoorn geweest en konden we er eindelijk een kaart vandaan sturen.

Je hebt mensen en potlooien, maar meer potlooien

Als commentaar op domme acties, of op breed gedragen domheid.

Kees d’n errebees

De lokale groenteboer, die met z’n kar aan de deur kwam. Hij leek ook wel wat op een overmaatse aardbei.

Korsemus

Kerstmis. In de Alblasserwaard dook soms een vreemde o op. Mensen die niet streng in het geloof waren, waren niet licht maar locht.

Leuke dingen voor de mensen

Dat zijn leuke dingen voor de mensen! Een lekker positief oordeel over – tja, dingen. De bron kon best eens Paul van Vliet zijn.

Lucht kapotrijden

Meer als voorstel dan als oordeel: leuk tijdverdrijf in de vorige eeuw, zomaar rondrijden zonder duidelijk doel. Hoewel het nogal eens uitdraaide op een ijsje halen bij Venezia in Gorinchem.

Luizeveren

Lucifers.

Lultali

De telefoon.

Met de regering

Zo nam ze de telefoon op als ze zeker wist dat het een van ons was die belde. Ik, mijn zus, en nog het meest bij mijn broer.

Mmm, polder!

Bij een flinke wolk gierlucht die de auto binnendrong.

Ollebollen

Oliebollen. Als ze ze at, zat ze helemaal onder de poedersuiker.

Op het wurk

Op het werk. Of het daar goed ging, wilde ze weten.

Orchidorchi

Orchidee. Ma was er goed mee, de vensterbanken waren er meestal wel mee getooid. Soms was ze ze ineens zat.

Pietjes

Vlooien of luizen. Op enig moment had de rood-witte kater Piet (1997-2011) zelf pietjes.

Pomperemuntje

Pepermuntje.

Schallebijter

Een eng insect; ik stelde me er altijd een overmaatse oorwurm bij voor. In een oude Oosthoek-encyclopedie stond: “volksnaam voor den gouden loopkever; meer in het algemeen verkeerd gebruikt voor allerlei insecten, die in huis wel worden aangetroffen.”

Schar

Kras. Ongetwijfeld Giessendams.

Schrijfje

Of schrijfie. Een pen.

Schutteltie

Schoteltje.

Seklaot

Chocola. Zie ook bonsbons.

Sivite

Visite.

Spinnekaas

Pindakaas.

Stimpstamp

Nee, geen stamppot, maar herrie van ‘beatmuziek’.

Tuigje

Eigenlijk een harnasje van riempjes, zoals de dove witte kater van m’n opa droeg; daar zat een touw aan waarmee de kat dan buiten beperkt werd in z’n actieradius. Maar m’n moeder noemde de autogordel ook ‘tuigje’.

Vurk

Vork.

Waar je doorheen kan kijken, kan je ook doorheen rijen

Het devies van haar baas vroeger. Dat bleek altijd een goeie inschatting voor of je ergens tussendoor paste met de auto.

Wat een woei!

Bij stevige wind.

Zjongenjongen

Sjongejonge.

Zullen we opheffen?

En dat deden we dan ook vaak na de maaltijd: met z’n allen de tafel optillen.

De tafel is er niet meer, het oude thuis is er niet meer, het nieuwe thuis ook niet meer. 16 weken na zijn geliefde vrouw overleed mijn vader Leen.

Door pa en ma doe ik iets met taal. En daar ben ik ze altijd dankbaar voor.

Leen en Ria van Wingerden

15 reacties op “De taal van mijn moeder”

  1. Prachtig lijstje en her en der herkenbaar.
    Je hebt mensen en potlooien, mijn moeder zei als mensen domme dingen zeiden ‘je hebt volksstammen en boomstammen’.

    En dat telefoon opnemen, toen mijn oma in het ziekenhuis lag en er voortdurend gebeld werd door de grote familie: ‘met het crisiscentrum’.

  2. Dank, mooie taal. De taal van mijn ouders was anders (Zeeuws Vlaanderen) en toch herken ik veel. Mooie herinneringen.

    1. Heel invoelbaar Wouter, als ik mijn ogen dicht doe en langs de huizen ga in de buurtschap waar ik vandaan kom, kan ik nog álle bijnamen opsommen van de mensen die daar toen woonden.
      ‘Piet de lul’ past dan aardig in het rijtje van jouw moeder!
      In het boek dat ik over mijn voorouders heb geschreven zit een bijlage met soortgelijke opmerkingen van mijn moeder.

  3. Prachtig Wouter!
    Ik hoor haar sommige van deze uitdrukkingen in gedachten zeggen, andere waren duidelijk bestemd voor de huiselijke kring.

  4. Prachtige taal Wouter. Je moedertaal. Aan sommige woorden of uitdrukkingen zit ook een mooi verhaal. Een prachtige corpus heb je zo bij elkaar verzameld in 4 jaar tijd. Zou je dit een matris corpus noemen?

  5. Heleen Bücker

    Leuk Wouter. Heel herkenbaar.
    Vooral, Dat ken, zei de hen, en Korsemus. Dat zei mijn moeder ook altijd. (Moeder uit Nieuw Lekkerland en vader uit Alblasserdam)

  6. Wat een mooie lijst, Wout! Ik moest vooral lachen om ‘daaps’ en natuurlijk om ‘Hannesie Wip’ en ‘Rinussie de Poeper’. In Hoogblokland hadden we o.a. Giep Groen en Toontje Rochel.

  7. Als ik me niet vergis is schallebijter een verbastering van scarabee, maar ik zou even moeten opzoeken of dat klopt. Een mooie lijst en waardevolle nagedachtenis!

  8. Ellen Naaktgeboren

    Dag Wouter,
    Dankjewel voor deze herinneringen.
    Wat is ze ineens weer heel nabij, ik hoor het haar zeggen…

  9. Herkenbaar, wij kennen er ook een heel aantal van dit lijstje in onze familie. Maar ja, we komen ook uit een soortgelijk nest. Laten we ze weer wat vaker gebruiken!

  10. Susanne Wensink

    Ha Wouter,
    Je moeder had een bijzonder gevoel voor de taal.
    Een lach en een traan. Leuk dat je al deze grappige quotes heb genoteerd.
    Dank dat ik mee mocht lezen .

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar top
Wouter van Wingerden doet iets met taal draait op SYS Platform SYS Platform - Platform voor Coaches & Opleiders