Voel je je down door de lockdown? Het Engelse leenwoord ‘down’ floreert in het Nederlands. Een overzicht van down-woorden in onze taal.
Als bronnen van de down-woorden en -uitdrukkingen heb ik voornamelijk Woordenlijst.org en de woordenboeken van Van Dale gebruikt (abonnementsversie). Reageer onderaan gerust met aanvullingen en opmerkingen!
Het syndroom van Down
syndroom van Down
kortweg downsyndroom of down: aangeboren aandoening met verstandelijke beperking en lichamelijke afwijkingen (genoemd naar John Langdon Down; zie info over hoofd- of kleine letter)
de downer, de downie, het downkind
iemand met het syndroom van Down (sommigen werken bij Brownies&downieS)
de downpas
boekje met informatie voor mensen met down en hun naasten
Down als stemming
de breakdown
geestelijke inzinking (ook: stroomstoring)
de comedown
kater die kan optreden daags na het gebruik van bepaalde drugs
down
neerslachtig (ook: buiten werking)
samenstelling: downstemming
de downer
drug met een verdovende werking
down-to-earth
nuchter, met beide benen op de grond; zonder franje
de ups-and-downs, ups en downs
voorspoedige en minder voorspoedige momenten
Down in de economie
downcyclen, de downcycling
(jij downcyclet, downcyclede, gedowncycled) verwerken tot producten of stoffen van lagere kwaliteit
de downgrading
doelbewuste vermindering van de kwaliteit of het aanzien van een product e.d.; overboeking naar een goedkopere klasse
downmarket
van mindere kwaliteit, goedkoper en daarom voor de lagere inkomensklasse
downsellen
(jij downselt, downselde, gedownseld) gerelateerde, goedkopere producten en diensten aanbieden aan een bestaande klant
downsizen
(jij downsizet, downsizede, gedownsized) een bedrijf afslanken om de winstgevendheid te verbeteren
de downtick
beurstransactie tegen een lagere koers dan de voorgaande
de downtrend
marktontwikkeling waarbij sprake is van prijs- of koersdaling
de downturn
neerwaartse economische ontwikkeling
het trickledowneffect
indirect (positief) effect op zaken waar een maatregel e.d. niet primair voor bedoeld is (bekend Engels begrip: trickle-down economics, de veronderstelling dat armeren gaandeweg profiteren van steeds rijkere rijkeren; en nee, het werkt niet)
Down in de it-wereld
de downgrade
(het overschakelen naar) een vorige versie of een versie met minder mogelijkheden
downloaden
(jij downloadt, downloadde, gedownload) data, software e.d. van een externe bron op een eigen computer, telefoon e.d. binnenhalen (soms ook downen genoemd)
afleidingen: de download (het te downloaden of gedownloade bestand), downloadbaar
samenstellingen: o.a. downloadbijbel, downloadfilter, downloadheffing, downloadlimiet, downloadshop, downloadsite, downloadsnelheid, downloadtaks, downloadwinkel
downstream
betrekking hebbend op de gegevensoverdracht vanaf het internet naar de gebruiker (ook: betrekking hebbend op de industriële verwerking van delf- en grondstoffen, zoals olie)
de downtime
tijd dat een computer of ander apparaat niet functioneert of beschikbaar is
(de) dropdown
uitklapbaar (keuzemenu)
samenstellingen: dropdownbox, dropdownmenu; variant: pulldownmenu
de pagedown, pagedowntoets
toets waarmee je naar de volgende pagina van een document springt
Down als muziekterm
de downbeat
eerste tel van elke maat (hier meer uitleg en een video) (ook: neerwaartse beweging van de benen bij de vlinderslag)
(het) downtempo
(muziek) met een rustig ritme, ook als overkoepelende genreaanduiding (voorbeelden)
downtunen
(jij downtunet, downtunede, gedowntuned) een instrument lager stemmen
Down in de sport
de coolingdown, cooldown
het langzaam afbouwen van de inspanning, na een training of wedstrijd
downhill
van de berg af, omlaag
downhillen
(jij downhilt, downhilde, gedownhild) zo hard mogelijk van een heuvel af rijden op bijv. een fiets of skates, als extreme sport
de downslag
slag die een speler tekortkomt om het geboden contract te maken (bij bridge)
de downstart
start met een of twee handen aan het ijs (bij schaatsen)
de downswing
naar beneden en naar voren gerichte zwaai van de club (bij golf)
de knockdown
stoot die de tegenstander vloert
de playdown
degradatieronde
de staredown
moment voor een wedstrijd (bijv. boksen) waarin tegenstanders elkaar vervaarlijk aanstaren
de touchdown
het moment dat de bal met de hand achter de doellijn op de grond wordt gedrukt bij rugby en American football (ook: landing van bijv. een vliegtuig of ruimtevaartuig)
Down als locatie
Downing Street
de premier, regering of politiek van het Verenigd Koninkrijk (naar Downing Street 10 in Londen, waar de premier woont; vgl. het Torentje, Den Haag, de Wetstraat, Brussel, het Kremlin, Washington)
downtown
in de binnenstad
down-under
in Australië, Nieuw-Zeeland of elders in Oceanië
Uitdrukkingen met down
down gaan
buiten werking raken of bewusteloos raken
down the drain
door het putje, gezegd van iets wat verloren gaat
een trip down memory lane
gezamenlijk herinneringen ophalen, al dan niet op de daarmee verbonden nostalgische plek
Overige woorden met down
buttondown
een buttondown overhemd: waarvan de boordpunten met een knoopje worden vastgezet
de countdown
het aftellen
de downburst
valwind, neerwaartse koude luchtstroming bij een hevige bui
downdaten
(jij downdatet, downdatete, gedowndatet) een relatie aangaan met iemand die een (veel) lagere opleiding of sociale status heeft (zie het ANW)
downgraden
(jij downgradet, downgradede, gedowngraded) op een lager peil brengen
downplayen
(jij downplayt, downplayde, gedownplayd) afzwakken, doelbewust als minder belangrijk voorstellen
downscalen
(jij downscalet, downscalede, gedownscaled) afschalen
downshiften
(jij downshift, downshiftte, gedownshift) terugschakelen; het rustiger aan gaan doen
de downshifter
iemand die een stap terug zet in z’r carrière
de lockdown
het geheel of gedeeltelijk sluiten van ruimtes of gebieden en/of beperken van bewegingsvrijheid
de meltdown
wat er gebeurt bij een kernramp; totale ineenstorting van bijv. beurs of economie; mentale uitbarsting of ineenstorting
de shakedown
zwaar verhoor
de showdown
directe confrontatie; aan de orde stellen van een probleem of conflict
de shutdown
volledige uitschakeling of stillegging (o.a. bekend van Amerikaanse overheid)
de sitdown, sitdownactie, sitdownstaking
zittend protest, zitstaking
top-down
hiërarchisch georganiseerd, van bovenaf bepaald
Abonneer je op de nieuwsbrief van Doet iets met taal. Zes keer per jaar leerzame en opvallende artikelen over taal van mij en anderen. Gratis, en uitschrijven kan natuurlijk op elk moment.
Ook in de Nederlandse literatuur, in 1892 al!
P.A.Daum – ‘Ups’ en ‘Downs’ in het Indische leven https://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=daum001upse02
Wat fascinerend vroeg!
Downtime wordt ook overdrachtelijk gebruikt, wanneer iemand even rust neemt of inplant.
Heb je onder een steen gelegen?
SLOKDOWN !!!