Waarom staat er een h in ‘thee’ en ‘thuis’? Heeft die h iets met de ‘th’ van ‘theater’ of ‘bibliotheek’ te maken?
Een antwoord met een omweg. Eerst even iets algemeens over de spelling th, met een niet-uitgesproken h na de t. Die hebben we vooral te danken aan het Grieks. Kijk maar naar woorden als theorie, methode, bibliotheek en katholiek: die komen via het Frans en het Latijn uiteindelijk uit die taal.
Thèta
Het is in feite de letter Θ / θ uit het Griekse alfabet: de thèta, die in de Oudheid ook echt als ‘t-h’ klonk. In het moderne Grieks is het dezelfde th-klank geworden als in het Engels, zoals in method en theory.
Dat we die h in th nog schrijven, is eigenlijk vreemd. De hoofdregel voor de Nederlandse spelling is dat je schrijft wat je hoort. Maar de etymologie speelt ook een rol: we laten in de spelling vaak nog de herkomst van woorden zien. Al doen we dat bij die th niet consequent.
Homeopathie
Er zijn zelfs precieze regels voor wanneer we ’m weglaten en wanneer niet. Zo schrijven we de oorspronkelijke th toch als t als er een medeklinker op volgt, zoals in astma, en aan het eind van een woord, bijvoorbeeld in labyrint en homeopaat. Maar het is nog wel homeopathie met th, omdat daar dan weer een klinker op volgt. Van hetzelfde laken een pak: monoliet, maar monolithisch.
Na een f of ch valt de h trouwens ook weg; vandaar ftalaat en allochtoon.
Thans thuis
De h in thuis heeft dan weer niet met het Grieks te maken. Thuis is zo Nederlands als wat. Je herkent er het woord huis in en het wás ook ooit te huis, maar die e is verdwenen. Met het woord thans is ook zoiets aan de hand: het komt van te hand– denk aan ‘er is iets aan de hand’, oftewel er is nu (thans) iets gaande.
Althans is met thans samengesteld, dus dat woord heeft ook die h. Nochtans dan weer niet: dat komt van nog + dan + s.
De h in ‘thee’
Tot slot thee. Dat woord is dan weer wel exotisch, maar niet Grieks van oorsprong. We hebben het woord thee via het Maleis uit een Zuid-Chinees dialect overgenomen. Er stond van oorsprong helemaal geen h in, dus waarom is die er dan toch bij verzonnen?
Etymologen denken dat het woord thee op die manier ‘chiquer’ gemaakt is. Thee was duur en exclusief en misschien hebben de schrijvers van toen er een Griekse h in gesmokkeld. Maar het Frans kan ook van invloed geweest zijn, want die taal heeft ook thé met th. Dat is wel een uitzondering, want bijvoorbeeld het Engels, het Duits en het Italiaans schrijven alleen een t.
Kortom, de h in thee is een buitenbeentje.
Dit verhaal heb ik in oktober 2022 verteld bij De Taalstaat.
2 reacties op “De h in ‘thee’ en ‘thuis’”
Dank u wel voor de duidelijke uitleg. Ik was er erg benieuwd naar.
Interessant! In het Fries noemen we thee gewoon ’tee’, maar heeft ’thús’ die rare h dus noch wel. Terwijl de Griekse h verder wordt weggelaten.
Dank!