Hoe komt het dat we de i als enige klinker niet verdubbelen tot ii? Dus waarom ie naast aa, ee, oo en uu?
De a, de e, de o en de u schrijven we dubbel in een gesloten lettergreep als de klank lang is. Het is haar, heer, hoor en huur. Waarom schrijven we dan toch niet hiir maar hier, met ie in plaats van ii?
Voor de verklaring moeten we een flinke tijd terug in de geschiedenis. In de middeleeuwen werd de ie-klank op verschillende manieren geschreven. Soms met een enkele i, ook weleens met een dubbele i, soms met een y. Ook ie kwam al veel voor, al heeft dat nog lang als ‘ië’ geklonken (zoals je nu nog in dialecten ‘d’n dieë’ kunt horen).
Verlengen met e of i
De spelling lag toen nog niet officieel vast, maar het is in elk geval eeuwenlang gebruikelijk geweest om een klinker te verlengen door er een e of een i achter te zetten. Vandaar dat je in oude namen nog vaak ae ziet waar wij nu een dubbele a zouden schrijven. En ook de i in plaatsnamen als Oirschot is zo’n verlengend teken.
Lastig te lezen
Dat de ii uit onze spelling uiteindelijk toch is verdwenen, heeft meerdere redenen. Ten eerste was die dubbele i lastig te lezen, zeker als de puntjes ontbraken. Uit die dubbele i is bovendien de i-j ontstaan, de lange ij: miin werd dus vaak als mijn geschreven, omdat die j voorkwám dat je de ii als n of u las. Vervolgens is rond de zestiende eeuw de lange ie-klank in veel van die woorden in een lange ij veranderd: we zeggen in de standaardtaal nu ‘mijn’ en niet ‘mien’. Daardoor kon je de i-j niet meer voor de lange ie-klank gebruiken en werd de spelling ie, zoals het ook in de middeleeuwen al vaak geschreven werd, de standaard.
In 1804 werd de spelling van het Nederlands voor het eerst officieel vastgelegd. Toen is definitief gekozen voor het systeem van de verdubbelde klinkers, behalve dus bij de i. De bedenker van die spelling, Matthijs Siegenbeek, vond dat de dubbele i al in de weg werd gezeten door de lange ij, en toen heeft hij voor het allang gangbare ie gekozen.
ii in het Nederlands
Komt de ii in het Nederlands dan helemaal niet voor? Jawel, namelijk in de volgende gevallen:
- als één klank: de spelcomputer Wii en de staat Hawaii (als variant van het vernederlandste Hawaï); overigens is de naam in het Hawaïaans Hawai’i;
- op de grens van twee lettergrepen: mini-interview (samenstelling, dus streepje), kopiist, glooiing (afleiding, geen trema volgens de regels).
Andere talen
Niet alle talen vermijden de dubbele i. Het Duits heeft net als het Nederlands standaard de ie, maar het Fries heeft de dubbele i wel degelijk: it iis is ‘het ijs’, en ûnderwiis is ‘onderwijs’. En als je iets exotisch met veel dubbele klinkers en ook veel dubbele i’s ziet, is het al snel Fins of soms Ests. Kiitos bijvoorbeeld, met een dubbele i, betekent ‘dankjewel’ in het Fins.
1 reactie op “Waarom schrijven we ie en niet ii?”
Dit geeft veel duidelijkheid als leerkracht over waarom onze spelling soms zo onlogisch lijkt. Dank!
Hopelijk vind ik ook ergens zo’n duidelijk artikel waarom we ‘lezen’ (helaas) niet (meer) als ‘leezen’ schrijven. Ik kom niet verder dan de Marchant-spelling waarbij, om etymologische redenen, uitgezonderde woorden ook aan deze “versimpeling” moesten geloven. Omdat ‘lezen’ en ook ‘heeten’ onhandig was. Maar wanneer was ‘leezen’ ‘lezen’ geworden?
Eén vraag kan iig van mijn lijstje af!