Een klassieke kwestie: ‘beseffen’ of ‘zich beseffen’? Hoewel ‘zich’ fout wordt genoemd, is het prima verklaarbaar (en niet erg).
Het is nog altijd een van de bekendste taalfouten waar je ‘schoolmeesters’ mee op de kast kunt krijgen: zich beseffen in plaats van beseffen. De meerderheid vindt het verkeerd, en nóg meer mensen vinden het ook echt niet mooi.
Verkeersovertreding
Gek genoeg komt zich beseffen wél heel vaak voor, ook bij mensen die – als je ze de kwestie voorlegt – prima weten hoe het hoort. Je kunt het vergelijken met een kleine verkeersovertreding, zoals geen richting aangeven op de fiets: we weten dat het fout is, maar de meeste mensen doen het soms toch. Meestal zelfs onbewust.
Beseffen of zich beseffen: als je die kwestie aan gerenommeerde taaladviseurs voorlegt, zoals Jan Renkema, Taaladvies.net en Onze Taal, zeggen ze allemaal onomwonden dat zich beseffen fout is. Bij beseffen hoort nooit een wederkerend voornaamwoord, en daar hebben we het dan maar mee te doen. Maar waarom is dat eigenlijk zo en hoe kan het dat een vorm van zich er toch zo vaak bij opduikt?
Zich is een ‘wederkerend voornaamwoord’. Het verschijnt onder meer bij ‘wederkerende werkwoorden’, zoals zich vergissen en zich gedragen, en het krijgt in de eerste en tweede persoon een andere vorm: ‘wij gedragen ons’, ‘je vergist je’.
Wederkerende betekenis
Beseffen betekent zoiets als ‘heel goed weten, je ervan bewust zijn of worden’. Het lijkt wel of beseffen een ‘wederkerende’ betekenis in zich heeft: het is iets wat je doet en wat tegelijkertijd effect op jezelf heeft – je denkt over iets na en het leidt tot een bepaald inzicht. (Een ‘mentale handeling’, noemt grammatica-expert Peter-Arno Coppen dat.)
Er zijn twee synoniemen van iets beseffen die allebei wél zich bevatten: zich ergens van bewust worden/zijn en zich iets realiseren. Misschien verklaart de betekenis van beseffen dus de opkomst van zich.
Soms wordt zich beseffen een contaminatie genoemd van beseffen en zich realiseren, maar dat is niet per se het geval. Trouwens, met zich realiseren gebeurt soms het omgekeerde: ‘Hij realiseerde hoe ziek hij was geweest.’ Het weglaten van zich is misschien wel eerder invloed van het Engels (‘he realised’) dan hypercorrecte angst voor zich.
Het ‘moderne’ zich beseffen is lange tijd zeldzaam geweest. Een voorbeeld uit 1919: “Ieder besefte zich de zware verantwoordelijkheid en deed wat hij voor God en zijn geweten als de redding van het vaderland beschouwde.” (Afbeelding: Delpher.) Pas vanaf de jaren zeventig dringt zich beseffen vaker door in kranten.
Hoewel de taalnorm in deze kwestie nog altijd duidelijk is, verandert er wel iets. Van de zestigers vindt 72% zich beseffen pertinent fout, bleek uit mijn grote enquête in 2016. Bij de twintigers was dat maar 45%. Over een halve eeuw hebben we misschien wel een nieuwe norm.
Schrijftaal versus spreektaal
Vermijd zich beseffen vooralsnog dus maar in geschreven taal. Het geldt daarin voor veel mensen als fout. In gesproken taal komt het al zo vaak voor dat je je er beter niet druk om kunt maken. Zelf maak ik me er sowieso niet druk om, ook al besef ik me dat niet iedereen me die nieuwlichterij in dank afneemt.
Of zullen we die regel met z’n allen gewoon nu alvast lekker overboord gooien? Wie durft?
Zie ook het interessante artikel ‘Zich beseffen, zich bedenken, zich begrijpen’ van Jan Stroop, over het voortdurend verdwijnen en verschijnen van me/zich bij die werkwoorden.
20 reacties op “Zich beseffen, hoe fout is dat?”
Nee, ik neem je die nieuwlichterij niet in dank af
Ik ben 66 jaar en sta niet achter het voorstel om ‘zich beseffen’ goed te keuren. Het klinkt nog steeds vreemd als ik het hoor en schriftelijk valt het me ook altijd op. Dus: ik besef dat het een discussiepunt is; ik realiseer me dat er beweging zit in het al dan niet handhaven van de oorspronkelijke regel.
“Zich” verschijnt en verdwijnt misschien wel omdat het hedendaagse taalonderwijs aan het gebruik ervan geen aandacht meer geeft. Men weet niet meer wat wederkerige werkwoorden zijn.
Zo lees ik vaak: registreer nu voor………
Zich irriteren is net zo fout! Iets irriteert mij of ik erger me hier aan.
Neeee, niet doen! Dit valt wat mij betreft in de categorie ‘tenenkrommend’. Net als ‘me fiets’ in geschreven taal, en wat je ook steeds vaker hoort in spreektaal: ‘het meisje die…’.
Helemaal mee eens!!!
Sandra
Erger je niet over het meisje, die . ….
Amsterdammers , o.a. Johan Cruijf, maakte het nog bonter :
Het meisje, wie . …..
Sterkte met je ergernis
Beseft de schrijver van dit artikel weel dat die witte letters op een zwarte achtergrond zeer vermoeiend voor de ogen zijn? Of had hij/zij zich dat nog niet gerealiseerd?
Hallo Wouter;
Ik ben nieuw hier; heb me zojuist aangemeld.
Ik zag je stukje over ‘zich beseffen’ en dat (niet) wederkerende voornaamwoord. Ik weet niet of je hier mee bekend bent of dat het je überhaupt interesseert maar in het Limburgs worden heel, heel veel ‘wederkerende’ constructies gebruikt die hier heel normaal maar in het Hollands hartstikke fout zijn. Ik heb het dan niet over ‘Limburgers die fouten maken’ maar een verschijnsel dat zich heel vaak (ook onbewust) voor doet. Je kan bv gaan biechten (!!!) en de Pastoor kan zeggen: ‘Gank dich mer zitte en baej dich drie Weesgegroetjes’. (Ga maar zitten en…en ik weet niet eens hoe je dat het beste ‘vertaald’ maar het zou in ieder geval goed zijn voor je hemelskansen als je met een paar gebedjes voor de dag komt… Baej = bid). Drinken is heel vaak wederkerend: Ich drink mich ’n tas kóffie is heeeel normaal. Er zijn Limburgers die in de Randstad wonen en dan is dat accent misschien wel verdwenen maar je betrapt ze vaak op de ‘foute’ wederkerende constructies. Groetjes Tom
Ik vind het heel afschuwelijk en je hoort het steeds vaker! (Of komt dat omdat ik er heel erg op let…?)
Leuk dat je in dd voorlaatste alinea afsluit met: ik besef me..
In het Frans: se rendre compte en (se) realiser.
Zich realizeren, ook geschreven, of zich beseffen geeft m.i. een iets andere fracties van bewust worden weer.
Wat zou het een zegen zijn als dit soort stukjes niet meer geschreven hoeven te worden en we allemaal “durven”, zoals altijd al de praktijk geweest is. Dan kunnen we ook veel geld sparen door groene/witte boekjes af te schaffen, en stijlwijzers, en commissies van de Taalunie die hierover gaan, en de Taaladviesdienst. En dictees op school, want dan “durven” we natuurlijk ook “ik wordt” en “hij loopd” te schrijven…
Zich beseffen vind ik raar klinken maar zich realiseren niet
Dat taal kan veranderen is prima, maar ‘een nieuwe norm’ mag niet het gevolg zijn van slecht taalonderwijs, lijkt me. Veel leerkrachten hebben tegenwoordig zelf de kennis niet meer van wat correct Neferlands is en wat niet, helaas. Zij kunnen hun leerlingen dus ook niet meer het goede voorbeeld geven. Ik hoor regelmatig dingen als: “hun doen dat ook” of “een aantal kinderen hebben….” en zo ook vaak “ze beseffen zich niet dat…”
Allemaal fouten die te voorkomen zijn door goed onderwijs!
Het ligt niet aan het onderwijs. Sterker nog, er zijn allerlei onzinnige regels die in het onderwijs helaas nog steeds verspreid worden, zoals de mythe dat je bij een aantal altijd enkelvoud zou moeten gebruiken! Daar heb ik een heel boek over geschreven.
Gelijkaardig: je leest vaak “…bedenk ik me”, terwijl hier helemaal niet wordt teruggekomen op eerdere voornemens.
Wat vinden Nederlanders het toch moeilijk om zich aan regeltjes te houden. Of ze vertikken het gewoon, omdat ze het zelf echt wel beter weten of ze weten niet beter. En beide redenen zijn ergerlijk.
Zo kennen we ook: zich bedenken tegenover bedenken en zich realiseren tegenover realiseren. Aan ieder woordpaar zijn toch duidelijk twee verschillende betekenissen gekoppeld. Gaan we de fouten daarmee in de toekomst ook als goed zien? Wat een taal. Onze taal is te mooi om dergelijke woorden naar betekenis volledig te verdraaien en daarna te concluderen: “en zo is het goed!”
Die visie op taal is mij te wiskundig en te absoluut. Zo werkt het systeem nu eenmaal niet: taal is voortdurend in beweging!
Stuitend, deze poging tot verdere verloedering van onze Nederlandse taal!
Margritte van den Berg heeft gelijk: “zich beseffen” klinkt raar, omdat het niet bestaat en “zich realiseren” klinkt bekend, want het bestaat. Het een is daarom fout en het ander is correct.