Nadat ik op school had geleerd dat bij nadat een voltooide tijd hoort, verscheen er steeds vaker een persoonsvorm in de onvoltooide tijd (‘nadat ik leerde’). Althans, dat is me gaandeweg vaker opgevallen. Wat is nu de juiste werkwoordstijd bij nadat? Ik zocht het uit/heb het uitgezocht.
Ik heb gewoon eens voor de aardigheid een minionderzoekje gedaan. Welke werkwoordstijden zie je in nieuwsmedia bij het voegwoord nadat? Ik heb zowel in Nederland als in Vlaanderen twee gezaghebbende media gekozen: NOS, NRC, VRTNWS en De Standaard.
Geturfd
Op die vier websites heb ik vrijdagochtend 30 oktober om 10.00 via de zoekfunctie naar “nadat” gezocht. Van de eerste 50 gratis toegankelijke resultaten van elke site (die niet in alle gevallen chronologisch weergegeven worden, maar het ging wel steeds om recente artikelen) heb ik de werkwoordstijd bij het eerste gebruik van nadat geturfd. Koppen en bijschriften, waar overigens vaak wel nadat in staat, heb ik genegeerd.
Dit zijn de resultaten in procenten:
ovt: deed | vvt: had gedaan | ott: doet | vtt: heeft gedaan | |
NOS | 18% | 62% | – | 20% |
NRC | 38% | 48% | – | 14% |
VRT | 40% | 50% | – | 10% |
DS | 48% | 44% | 2% | 6% |
De vereenvoudigde tabel met alleen voltooid/onvoltooid:
| onvoltooid | voltooid |
NOS | 18% | 82% |
NRC | 38% | 62% |
VRT | 40% | 60% |
DS | 50% | 50% |
totaal | 36,5% | 63,5% |
Voorbeelden uit elk van de media:
- Een dag nadat ze bij de WK mountainbike brons had gepakt bij de beloften, voerde ze in Drenthe een Nederlandse topacht aan. (NOS)
- „Mensen zijn groepsdieren. We hebben elkaar nodig voor ons zelfvertrouwen, om ons goed voelen, om de juiste breinstofjes aan te maken”, zegt De Vries, die zijn trainings- en adviesbureau in vitaliteit en persoonlijke ontwikkeling begon nadat hij zelf als ondernemer bijna een burn-out kreeg. (NRC)
- Opvallend is dat de schutter niet meteen werd opgepakt nadat hij het vuur had geopend op de demonstranten, terwijl de politie wel degelijk in de buurt was. (VRT)
- Het nationale snowboardteam van Duitsland is vrijwillig in quarantaine gegaan nadat wereldkampioene Selina Joerg positief heeft getest op het coronavirus. (De Standaard)
Eén zin die ik aantrof, bevatte zowel de voltooid als de onvoltooid verleden tijd: “Voor de kust van het West-Afrikaanse land Senegal zijn meer dan 140 migranten verdronken nadat hun schip in brand was gevlogen en kapseisde.”
Ott
Het enige voorbeeld van de onvoltooid tegenwoordige tijd dat in een artikel opdook, luidt: “Het straatverbod in de grootste stad van Afrika kwam er dinsdag nadat Nigeriaanse jongeren al ruim twee weken demonstreren tegen het politiegeweld in hun land.” Die zeldzame werkwoordstijd bij nadat dook overigens ook in een kop op:
“Vrouw overleden nadat ze wordt neergestoken in Sint-Jans-Molenbeek”.
De laatste zin die ik uitlicht, is er eentje waarin een voltooide tijd naar mijn idee onmogelijk is gemaakt door een modaal werkwoord: “Daarbij is er de vraag op welke betalingen de vroegere aandeelhouder Olivier Somers kon rekenen nadat hij moest opstappen ingevolge het matchfixingschandaal.” In de voltooid verleden tijd nadat hij had moeten opstappen zou namelijk doorklinken dat hij niet is opgestapt.
Wat zeggen de cijfers?
De NOS springt eruit met veel voltooide tijden. De NRC sluit eerder aan bij het gemengde Vlaamse beeld. Daardoor kan ik niet veel hards zeggen over een verschil tussen Nederland en Vlaanderen.
In elk geval kun je niet stellen dat de onvoltooid verleden tijd raar of fout is, daarvoor komt die veel te vaak voor. Vaak had in die zinnen ook prima een voltooide tijd kunnen staan, maar dat is toch vooral een kwestie van smaak. Dat de NOS de ovt weinig gebruikt, kan misschien liggen aan strakke eindredactie.
Wat zegt de taalnorm?
Onze Taal: “Na nadat wordt bij voorkeur een voltooid verleden tijd gebruikt (had gemaakt) en liever geen onvoltooid verleden tijd (maakte).”
Taaladvies.net: “Het is onduidelijk of na nadat de onvoltooid verleden tijd (hield) correct is. In elk geval correct is een voltooid verleden tijd (had gehouden).”
Team Taaladvies van de Vlaamse overheid: “In een bijzin die door nadat wordt ingeleid, kunt u het werkwoord het best in een voltooide tijd zetten. Het gebruik van een onvoltooide tijd in zulke zinnen is niet voor iedereen aanvaardbaar.”
VRT Taal: “Na ‘nadat’ komt altijd een voltooide tijd.”
Ook de Algemene Nederlandse Spraakkunst, dé grammatica van het Nederlands, zegt: “In een bijzin die ingeleid wordt door het voegwoord nadat, wordt het plusquamperfectum of een andere voltooide tijd (…) gebruikt. Het gebruik van het imperfectum (…) is niet voor iedereen aanvaardbaar. Het imperfectum is in zo’n geval af te raden.” Overigens wordt de ANS nu herzien, dus misschien verdwijnt dit stellige oordeel uit 1997 wel.
Onvoltooid: ook goed
Conclusie: bij nadat is de voltooide tijd nog altijd het gebruikelijkst, maar de onvoltooid verleden tijd komt in het hele taalgebied ook vaak voor en is in sommige gevallen zelfs beter.
De normbeschrijvers praten elkaar na en vinden de onvoltooide tijd dubieus of zelfs fout. Nu die in teksten van gezaghebbende bronnen alomtegenwoordig blijkt, lijkt dat oordeel me veel te streng.
Abonneer je op de nieuwsbrief van Doet iets met taal. Zes keer per jaar leerzame en opvallende artikelen over taal van mij en anderen. Gratis, en uitschrijven kan natuurlijk op elk moment.
Volgens mij is het gebruik van ‘nadat’ + een onvoltooide tijd in het Nederlands onder invloed van het Engels ontstaan. ‘After’ (en ‘before’) gaan meestal samen met de past simple (onze o.v.t.); er kan voor gekozen worden om de past perfect te gebruiken (onze v.v.t.), maar dit wordt als optioneel gezien.
Volgens mij speelt bij de keuze voor de voltooide of onvoltooide tijd ook de bedoelde betekenis een rol. Eigenlijk dus de intrinsieke betekenis van voltooid en onvoltooid.
De voltooide tijd impliceert dat iets klaar is, afgelopen, terwijl de betekenis bij de onvoltooide tijd kan aangeven dat iets aangevangen is, maar nog niet voltooid.
Hier ben ik het mee eens. Een duidelijk voorbeeld hiervan is de gegeven zin “Voor de kust van het West-Afrikaanse land Senegal zijn meer dan 140 migranten verdronken nadat hun schip in brand was gevlogen en kapseisde.”
Het schip is inmiddels geblust, gedoofd of uitgebrand, maar ligt nog steeds gekapseisd voor de kust.
Ik heb altijd de voltooide vorm na ‘nadat’ als beter beschouwd, en de taalnorm is het daarmee eens. De onvoltooide vorm beschouwde ik als een anglicisme.
Maar nu ik er over nadenk, vind ik de voltooide vorm eigenlijk niet echt logisch. Het brons pakken bij het WK mountainbike is een gebeurtenis die begrensd is in de tijd. Er is dus een tijdsperiode nadat je het brons pakte, en in die periode kan weer iets nieuws gebeuren zoals de topacht aanvoeren in Drenthe. Daarentegen is de periode dat je brons hebt gepakt bij het WK mountainbike onbegrensd: ook na honderd jaar is het nog steeds zo dat je toen brons hebt gepakt. Er kan daarom geen sprake zijn van een gebeurtenis die plaatsvindt nadat je brons hebt gepakt; immers, die periode kent geen einde.