Wat betekent ‘gecondoleerd’? Je zegt het tegen iemand die onlangs een dierbare is verloren. Het is een vaste formule. Letterlijk spreek je uit dat je met iemand ‘meelijdt’. Een alternatief dat dicht bij de oorspronkelijke betekenis van het woord komt, is ‘Mijn medeleven’.
Waar komt gecondoleerd vandaan? Het is het voltooid deelwoord van condoleren, dat in woordenboeken altijd wat stijfjes en ongemakkelijk omschreven wordt:
Veilige formule
Deelneming, rouwbeklag … het zijn wat kille, formele woorden die extra benadrukken hoe moeilijk zo’n situatie is. Zelfs het veelgebruikte gecondoleerd voelt als een zwaar woord, en dat komt natuurlijk door de omstandigheden waar het in thuis hoort. Het zijn allemaal formules om een sociaal beladen situatie te kunnen bezweren. Ze zijn niet mooi, maar ze bieden houvast. Als je om woorden verlegen zit, kun je hier in elk geval je toevlucht toe nemen.
Het is een hele kunst om iemands zware verlies in andere woorden te vatten zonder in clichés te vervallen of verkeerde dingen te zeggen. Zeker als je iemand voor het eerst spreekt als je hoort dat haar of zijn kind, partner, ouder, broer of zus is overleden, neem je graag je toevlucht tot een welgemeende maar veilige reactie. ‘Gecondoleerd’ is altijd goed. Ook etiquettedeskundige Beatrijs Ritsema raadt deze vaste frase aan, of anders ‘Mijn medeleven met …’
Pijn en verdriet meevoelen
Wat betekent gecondoleerd nu precies? Wie ‘Gecondoleerd’ tegen iemand uitspreekt, wil zeggen: ik sta naast je, ik leef met je mee, ik voel medelijden. Dat laatste is ook de letterlijke betekenis van condoleren: het Latijnse condolēre komt van com- ‘mee’ en dolēre ‘pijn hebben, smart voelen’. ‘Meelijden’ dus, ‘pijn en verdriet meevoelen’. In het huidige Nederlands drukt het werkwoord meeleven de betekenis het best uit. Je hoort ook weleens het zelfstandig naamwoord medeleven gebruikt worden: ‘Mijn medeleven met …’
My deepest sympathy
In het Engels horen mensen in rouw vaak uitspraken als ‘my deepest sympathy’ of ‘sympathies’. Het woord sympathie betekent letterlijk ‘meevoelen’ en past daarmee heel goed bij meeleven en medelijden. Overigens is ook in het Engels condolences heel gebruikelijk: ‘my deepest/heartfelt/sincere condolences’.
Gecondoleerd met?
Pas in 2016 heeft Van Dale gecondoleerd apart aan het woordenboek toegevoegd. Daarbij wordt duidelijk waarom je het voorzetsel met gebruikt en bijvoorbeeld ‘gecondoleerd met je vader’ kunt zeggen. Het is een verkorting:
gezegd om deelneming te betuigen aan iemand die een naaste verloren heeft
- gecondoleerd met uw verlies
- gecondoleerd met (het verlies van) jullie vader, uw man
Van harte gecondoleerd
Kun je overigens ‘van harte gecondoleerd’ zeggen of schrijven? Ja, zegt Onze Taal. Het is een welgemeende versterking van ‘gecondoleerd’. Een nadeel is alleen dat van harte associaties oproept met feestelijke gelegenheden, omdat het ook los voorkomt als verkorting van van harte gefeliciteerd. Daardoor vallen sommige mensen erover.
Gefeliciteerd
De positieve tegenhanger van gecondoleerd is gefeliciteerd. Letterlijk betekent dat ‘gelukgewenst’, wat je overigens ook kunt zeggen: ‘Van harte gelukgewenst!’ Het Latijnse woord felicitas ‘geluk’ is er goed in te herkennen.
Helaas zit ‘Gefeliciteerd!’ zó sterk in ons hoofd dat mensen zich bij het condoleren geregeld vergissen en in die beladen situatie niet ‘Gecondoleerd’ maar ‘Gefeliciteerd’ zeggen. Dat risico is nog groter als je met ‘Van harte’ begint. Ben je bang dat dat jou overkomt, kies dan voor een alternatief als ‘Sterkte’ – een wens die ook op veel condoleancekaarten staat.
5 reacties op “Wat betekent ‘gecondoleerd’?”
Interessant stuk! Nu zit ik nog een beetje met gecondoliflapstaart?
Dit is te flauw voor woorden. Sterkte met uw wansmaak.
Mooi stuk, Wouter. Ik liep al een tijdje rond met het idee hier een blog aan te wijden, maar jij hebt het zo goed verwoord, dat ik daarvan afzie. Ik ben jaren op zoek geweest naar een beter alternatief, omdat ik ‘gecondoleerd’ zo nietszeggend en afstandelijk vond. Toen het vorig jaar veelvuldig en welgemeend tegen mij werd gezegd, heb ik mijn mening herzien. De kaarttekst ‘Met innige deelneming’ daarentegen kan volgens mij heus beter, maar ook daarvoor heb ik nog niet de ideale formulering gevonden. Jij wel?
Bij een uitvaart in mijn familie stonden mijn nichtjes (tieners) en ik (twintiger) in de condoleancerij en ik zag ze een voor een tegen de slappe lach vechten. Toen kwam de condoleerder ook bij mij langs, schudde me de hand en zei “gecontroleerd!”
Pingback: Rauw, rouw en ruw - Wouter van Wingerden doet iets met taal