Hoe wens je iemand een goede werkdag toe? Niet met ‘werkse’, maar met ‘werk ze’. In zulke wensen staat altijd het losse ‘ze’.
Werkse, werkze en zelfs werxe: het klinkt als één woord en zo spellen veel mensen het dan ook. Maar de enige juiste spelling is werk ze, in twee woorden en met een z.
Juist bij werk ze gaat dat vaak mis. Dat komt misschien doordat je geen z maar een s hoort (dat komt door de k die ervoor staat). Of doordat het zo’n vaste combinatie is – de gebruikelijkste in deze constructie.
Eet ze, slaap ze
Deze fout wordt bij andere werkwoorden minder snel gemaakt. Lees je weleens ‘Eetse!’ of ‘Slaapse!’? Het zal wel voorkomen, maar meestal weten mensen dat het eet ze en slaap ze moet zijn.
Werk ze, eet ze, slaap ze, sport ze, studeer ze: al zulke formules met ze zijn eigenlijk gek. De gebiedende wijs is begrijpelijk. Die zit wel vaker in een goedbedoelde wens, zoals ‘Eet smakelijk!’ en ‘Slaap lekker!’ Maar ze? Wie zijn die ze die je zou moeten werken, eten of slapen, sporten of studeren? En moet je het wel als een lijdend voorwerp zien?
Werk ze: wie zijn ze?
Helaas is het nog altijd raadselachtig hoe ze in werk ze is terechtgekomen. Het heeft net zo weinig betekenis als hem in ‘Zet hem op!’ Maar de strekking ervan komt globaal wel overeen: ‘dat wat je gaat doen’, en met het werkwoord erbij vormt het geheel een succeswens. De Taalprof heeft ze in Onze Taal ooit geanalyseerd als een “minizin” (pdf).
Het komt vaker voor dat een persoonlijk voornaamwoord een vage, algemene betekenis heeft. Ze in werk ze, slaap ze etc. past daarmee bij je in ‘Dat had je in die tijd’, het in ‘Mijn fiets heeft het begeven’, we in ‘Wat krijgen we nou?’ en me in ‘Het is me wat.’
Meer over werk ze:
Realiseer ze? Sneeuw ze?
Ik ben ook wel benieuwd naar de beperkingen van de werk ze-constructie. Bij welke werkwoorden kan het wél en bij welke zeker niet? Reacties zijn welkom!
22 reacties op “‘Werkse’? Nee, het is ‘werk ze’ (en ‘eet ze’, ‘slaap ze’)”
Ik heb weleens gehoord dat “ze” afkomstig zou zijn van de uitdrukking “eet ze met hapjes”, oftewel “eet smakelijk!”.
Geen idee of daar een kern van waarheid in zit.
Groet,
Peter Boer
Je hoorde ook wel ‘ik ga ze weer verdienen’ als iemand aan het werk ging. Ze = dan de centjes. Misschien dat ‘werk ze’ daarvan is afgeleid en ‘eet ze’ en ‘studeer ze’ naar analogie?
Ooit kreeg ik van een bekende die het beste met mij voor had, op de dag voor Hemelvaartsdag de volgende wens: ”Nou doeg, vaar ze ten hemel!” .
Verder: “Sneeuw ze” is raar, maar de imperatief “Sneeuw!” zonder ze is ook al vrij bijzonder.
Ik vermoed ook, dat de “ze” in de plaats staat van een hele gedachte… (eet smakelijk, geniet van je maaltijd,…). “Werk ze” is al redelijk ingeburgerd, maar ik ben er geen voorstander van om die naar veel andere werkwoorden uit te breiden.
Er zijn nog zo van die nieuwe constructies : “Da’s ne moeilijke, gene simpele, enz., enz.”. Daar ben ik ook geen voorstander van.
volgens mij kan o.a. ook (als aanmoediging van de te ondernemen activiteit): loop ze, ren ze, zing ze, sport ze, vergader ze
” Realiseer je ze ” zou het dan moeten worden?
Wordt met realiseren “werkelijk maken” bedoeld?
Of wordt hier beseffen en zich realiseren door elkaar gehaald?
‘Doe ze’ en ‘ga ze’… bij eenlettergrepige werkwoorden zeker niet.
(Werk) is een lettergreep.
in sommige uitdrukkigen is “ze” gewoon wel logisch: groet ze (van me), of versla ze, of geef ze van katoen, of… Op die manier kan het langzaamaan ook ingeslopen zijn in uitdrukking waarin “ze” niet zo logisch is maar wel speels.
Precies, dat vermoed ik ook.
Als ik vrienden een (nieuws)link stuur of andere info om te lezen en van te genieten, eindig ik vaak met Genietze.
Het zou niet ik me opkomen om genietse te schrijven, net zo min als geniet ze.
‘Dat had je in die tijd’, het in ‘Mijn fiets heeft het begeven’, we in ‘Wat krijgen we nou?’ en me in ‘Het is me wat.’
Maar ja, ga dit en de bovengenoemde voorbeelden maar eens uitleggen aan een buitenlander die onze taal wil/moet leren.
Als iedereen “werkse” schrijft, dan is dat blijkbaar het nieuwe normaal voor deze uitdrukking. Iedereen die dat fout wenst te blijven noemen, loopt dan gewoon een tikkie achter. Taal is in beweging en blijft in beweging.
Als alleen werk ze bestond, zou ik de versmelting tot werkse prima vinden. Maar als je werkse naast studeer ze zet, is er niet echt meer een touw aan vast te knopen.
Wat ben je streng Corien. Ik moet blijkbaar met mijn tijd mee gaan van jou. En ik mag van jou vast ook niet meer naar guldens omrekenen om te voelen of iets duur is. Dat mocht ik namelijk het jaar na de invoering van de Euro al niet meer van mijn lieve collega’s. Maar het helpt me nog steeds om te schrikken van een prijs en is (voor mij) dus bere-nuttig !
niet iedereen schrijft “werkse”, want er zijn ook mensen die weten dat dat fout is. Dus misschien moet iedereen die “werkse” schrijft ff terug naar school. Beweging is iets anders dan fouten maken, lijkt me.
Sigmund Freud zou hier binnenpret aan beleven. De laatste zin: “…fouten maken, lijkt me.” Heerlijk!
Er zijn ook mensen die weten da dit fout is!
Beter: “…fouten maken, lijkt mij.”
Heb je geleerd dat mij beter is dan me? Vergeet die ‘regel’ onmiddellijk!
Werkse heeft iets kinderlijks of beslist jeugdigs. De uitdrukking ‘werk ze’ is wel eens gehoord, maar de ‘correcte’ schrijfwijze niet aangeleerd. Met ‘werkse’ heeft spreektaal (weer) een plekje in de schrijftaal verworven. Of we het zouden moeten verbieden? Overdenk ze!
Mijn omgeving wist hoezeer ik altijd genoot van mijn wekelijkse kooravond. Bij mijn vertrek werd mij dan ook vaak een ‘zing ze!’ toegewenst. Ik heb dat altijd verstaan als: “zing voluit, hou je niet in!”
In mijn herinnering was de eerste keer dat ik dit tegenkwam de constructie ‘pak ze!’. Dat kun je zeggen tegen een hond, die je ophitst, of tegen teamgenoten die je aanspoort om de tegenstander(s) te verslaan.
Die andere vormen (‘werk ze’, ‘slaap ze’) etcetera zijn naar mijn idee grappig bedoelde analogieën die ooit grappige taalvondsten waren, maar langzamerhand clichees zijn geworden, juist omdat het gevoel is verdwenen dat je eigenlijk zoiets niet kunt zeggen.
Voor mij kan het alleen met onovergankelijke werkwoorden.
“Studeer ze!” is goed; “studeer ze Frans!” niet.
In zeker zin is het de Nederlandse optativus.
Ik kom een jaartje later ook nog even met een reactie hoor.
In geschreven taal kies ik meestal voor werkze, sportze, eetze, slaapze enzovoorts. Maar als ik het zeg tegen mensen, zeg ik er nog wel eens grappend iets achteraan om de zin “af te ronden”:
Eet ze! …op, die broodjes.
Sport ze! …eraf, die calorieën.
Werk ze! …erdoorheen, die bestellingen.
Daar blijkt toch uit dat voor mij mentaal de “ze” toch iets geks losstaands is. Interessant dat de herkomst niet volledig duidelijk is. Dat geeft toch weer leuke ruimte voor speculaties.