Illustratie: Frank Landsbergen
‘Mensen waarvan je houdt’ of ‘mensen van wie je houdt’? Het komt allebei voor. Hoe goed of fout is ‘waarvan’?
Bij het schoolvak Nederlands zijn oefeningen over dit onderwerp onvermijdelijk. En nogal rigide ook. ‘Een afdelingschef waarover klachten binnenkomen’ moet je volgens de lesmethodes foutrekenen. Naar mensen verwijs je met wie, niet met een woord dat met waar begint.
Schoolmeestersregel
Docenten Nederlands zijn felle verdedigers van de regel, bleek uit de grote enquête voor ‘Maar zo heb ik het geleerd!’ Opvallend: juist zij geven massaal (63%) aan dat ze mensen waarvan hebben moeten afleren. Dat is heel kenmerkend voor wat ik ‘schoolmeestersregels’ noem: ze worden je opgelegd en vervolgens ga je er zelf anderen mee lastigvallen.
De regel verliest wel wat aan kracht: jongeren hechten er minder aan dan ouderen. Blijkbaar trekken ze zich op dit punt niet zoveel van hun docenten aan.
‘Wel goed, niet doen’
Mensen van wie en mensen waarvan zijn allebei correct, zegt de Taalunie. Maar daarna wordt de “traditionele schoolregel” uit de doeken gedaan, met de toevoeging dat die volgens veel mensen in formele teksten de voorkeur heeft.
De VRT waarschuwt dat sommigen mensen waarvan “slordig” vinden staan. Onze Taal zegt alleen dat mensen van wie beleefder is; mensen waarvan is grammaticaal net zo goed. De Schrijfwijzer noemt het verbod op mensen waarvan een “oude schoolregel”, maar raadt aan om die in schrijftaal toch toe te passen.
De Taalprof maakt met die dubbelhartigheid korte metten: “De “regel” dat je moet schrijven het meisje met wie je gedanst hebt in plaats van het meisje waarmee je gedanst hebt, heeft nooit bestaan, is op geen enkel grammaticaal onderscheid gebaseerd, en komt waarschijnlijk voort uit een persoonlijk taalgevoel van een grammaticus, dat door latere generaties van navolgers is opgevat als een stijlvoorschrift.”
Betrekkelijk
Hier komt de ingewikkeldste grammaticale term van dit hele boek: waarop, waarmee, waarvan enzovoort zijn allemaal een ‘betrekkelijk voornaamwoordelijk bijwoord’. Zo’n woord gebruik je aan het begin van een bijzin die meer over iets of iemand vertelt. Het is vergelijkbaar met die in ‘de regel die niet klopt’. Maar wat een betrekkelijk voornaamwoordelijk bijwoord tegelijkertijd doet, is een overstapje maken naar een voorzetsel dat je in de bijzin nodig hebt:
- een onvoldoende – ik baal van die onvoldoende: de onvoldoende waarvan ik baal
- een telefoon – hij belt met die telefoon: de telefoon waarmee hij belt
- iemand – Faher vertrouwt op iemand: iemand waarop Faher vertrouwt
In dat laatste geval mag je volgens de schoolregel ineens geen waarvan gebruiken. Dat mag bij dingen (het touw waarop Faher vertrouwt) en dieren (het paard waarop Faher vertrouwt), maar bij mensen niet.
Strenge taalgeleerde
Wie heeft dat vreemde verschil eigenlijk verzonnen? Dat was de roemruchte taalgeleerde Balthazar Huydecoper. Hij schreef in 1730 een boek vol strenge taalregels, bijvoorbeeld het ‘verbod’ op groter als. Dat woekert nog steeds voort.
Ook het kunstmatige verschil tussen van wie en waarvan verstikt in ‘nette’ schrijftaal de natuurlijke spreektaal, waarin iemand waarvan altijd mogelijk is geweest. Hoog tijd om de opgelegde regel met wortel en tak uit te roeien.
‘Mensen waarvan’: ook goed
Niet dat je dan altijd iemand waarvan móét zeggen: iemand van wie kan natuurlijk prima. En daar hadden (of hebben) sommige mensen nu juist vaak moeite mee: dat er meer manieren zijn om iets te zeggen. Dat is volgens hen maar niks: een taal is pas perfect als niets elkaar overlapt. Maar zo werkt taal niet.
Kortom: mensen van wie en mensen waarvan zijn allebei goed. Dat je waarop, waarvan, waarmee enzovoort niet bij mensen zou mogen gebruiken, is een achttiende-eeuws verzinsel.
1 reactie op “Mensen waarvan of mensen van wie?”
Iemand op wie is beter