Heb je maanden na een corona-infectie nog steeds gezondheidsklachten? Dan heb je long covid, letterlijk ‘langdurige corona’. Long is in het Nederlands heel verwarrend en covid is bij ons niet zo gebruikelijk. Is er een goed Nederlands woord voor long covid?
Update, 15 februari 2022: de Gezondheidsraad gebruikt nu postcovidsyndroom. Zie verderop.
Long covid roept bij veel mensen verwarring op. Zelfs medische professionals worden er soms door op het verkeerde been gezet, bijvoorbeeld bij de hashtag #LongCovid op Twitter. Dat komt doordat het woord long in een Nederlandse context bij veel mensen eerst ‘de long(en)’ in gedachten roept.
Bovendien veroorzaakt het coronavirus juist in de longen de ernstigste problemen. Hoewel covid-19 nog tal van andere symptomen geeft, is het de aantasting van de longen die inmiddels miljoenen patiënten fataal is geworden.
Covid of corona?
Niet alleen is long verwarrend, ook ligt covid in het Nederlands niet zo voor de hand. Wij noemen de ziekte vrijwel altijd corona. Covid of covid-19 (corona virus disease 2019) komt wel voor, maar klinkt vaktalig en is (zowel los als in samenstellingen) veel minder frequent dan corona.
Kortom, de Engelse term long covid verdient een duidelijk Nederlandstalig alternatief. Op dit moment zijn de beste termen:
- langdurige (na)corona
- postcoronasyndroom (PCS)
- postcovidsyndroom (Gezondheidsraad, 2022)
Ik leg verderop uit waarom.
Wat is long covid, langdurige (na)corona of het postcoronasyndroom?
Van de mensen die een corona-infectie doormaken en er niet aan overlijden, is tot een kwart na vier weken nog niet klachtenvrij. Na twaalf weken is naar schatting één op de tien patiënten nog niet hersteld. Ze hebben een of meer van de volgende klachten: vermoeidheid, kortademigheid, koorts, slaapproblemen, tintelingen, hoofdpijn, hartkloppingen, duizeligheid, gewrichtspijn, oorpijn, reukverlies, problemen met concentratie of geheugen, angstige of depressieve gevoelens, en nog meer.
Die klachten kunnen ook na die drie maanden nog lang aanhouden. Patiënten en behandelaars zijn het daarom in het Engels long covid gaan noemen en de hashtag #LongCovid wordt veel gebruikt. Naar het verloop en de kans op genezing op lange termijn wordt steeds meer onderzoek gedaan.
In het Engels worden ook verschillende termen gebruikt; onder experts onder andere post acute covid syndrome (PACS) en PASC (vertaald: ‘postacuut restletsel van SARS-CoV-2-infectie’). Postacuut benadrukt de fase na de eerste ziekteperiode van enkele dagen tot weken. Sequelae (de S in PASC) duidt op restschade, met of zonder functiebeperking. Nederlandse longcovidpatiënten gebruiken de term PASC inmiddels ook, zoals in deze petitie, waarin overigens ook langdurige COVID wordt genoemd.
Chronisch
Een lijst suggesties die ik uit tal van reacties heb gedestilleerd (grotendeels zonder covid, omdat die term niet breed genoeg wordt gebruikt):
- aanhoudende corona
- aanhoudende coronaklachten
- chrona
- chronische corona
- chronische nacorona
- chrovid
- coro-na
- coronacomplex
- coronasleep
- coronaweeën
- langdurige corona
- langdurige nacorona
- lange corona
- postcorona
- postcoronasyndroom
- postcovidsyndroom
- restcorona
- sleepcorona
- slepende corona
- vervolgcorona
Veel van die termen vallen bij nadere beschouwing af. Bij chronisch denk je wellicht dat het nooit meer overgaat; dat weten we niet. En inventieve talige vondsten vergen vaak net iets te veel kennis of denkwerk om ze in één keer te doorzien. Na en post zijn niet helemaal zeker: is er misschien toch nog ergens iets van het virus aanwezig?
Feitelijk en duidelijk
Vandaar dat een feitelijke, duidelijke term wat mij betreft de voorkeur verdient: langdurige (na)corona voldoet daaraan, als letterlijke vertaling van long covid en met de onduidelijke status van wel of niet ‘na’ uitgedrukt met de haakjes.
Ook postcoronasyndroom is een goed woord, als je postcorona ruimer opvat als ‘na de acute fase van corona’. “Een syndroom is een ziektebeeld: een verzameling van steeds tezamen voorkomende klinische verschijnselen/symptomen”, legt Wikipedia heel duidelijk uit. De betekenis ‘combinatie van ziekteverschijnselen na corona’ is dan heel adequaat. Een voordeel van postcoronasyndroom is dat het makkelijk af te korten is tot PCS, waarmee het dezelfde afkorting heeft als het Engelse post-COVID syndrome.
De Gezondheidsraad publiceerde op 14 februari 2022 een bericht over deze ziekte waarin long covid nauwelijks meer genoemd wordt; er is gekozen voor de term postcovidsyndroom.
(Het woord covid staat als COVID-19 in de Woordenlijst, maar met de opmerking dat kleine letters ook mogen. De Gezondheidsraad schrijft post-COVID-syndroom; het voordeel van covid in kleine letters is dat je geen streepjes nodig hebt in postcovidsyndroom.)
Reacties
Inmiddels heb ik allerlei reacties op dit artikel gekregen, van professionals, patiënten en overige geïnteresseerden. Ze zeiden onder andere dat PCS misschien wel niet onderscheidend genoeg is. Er kwam nog een duidelijke, goed bruikbare ‘lekenterm’ bovendrijven:
- chronische coronaklachten
Chronisch is niet per definitie ongeneeslijk, maar wel langdurig. De sequelae uit de afkorting PASC (in februari 2021 geïntroduceerd) suggereren inmiddels dat de restschade – met of zonder functiebeperkingen – wel blijvend is.
Vertaler Pieter pleit voor langdurige corona als beste een-op-eenvertaling van long covid, mede omdat je het terug kunt vertalen naar het Engels zonder dat dat een andere term oplevert. In dat geval moet je corona wel breed opvatten, dus inclusief alle langetermijnverschijnselen.
Bronnen
Medisch Contact, Nature Medicine, NHS, RKI, Thuisarts.nl, WHO
Verder: tweets van Sonia Boender en Nadine Böke en de (reacties op) onderstaande tweets:
Wat zou een minder verwarrende, meer Nederlandse term voor #LongCovid (‘langdurige corona’) zijn?
— Wouter van Wingerden (@doetietsmettaal) February 28, 2021
Suggestie voor naamsverandering
— Alma Tostmann (@AlmaTostmann) February 27, 2021
Ipv “long COVID” kunnen we het in Nederland beter “langdurige COVID” noemen omdat veel mensen denken dat “long” verwijst naar je longen 🫁 ipv langdurig 🕰#LongCovid
Inderdaad, 10% van de gevallen, is de huidige inschatting. Wie wel en wie niet long COVID krijgen is nog onbekend. Dus geen goed idee "om het virus rond te laten gaan". Gelukkig zijn een aantal cohort studies gaande @SoniaBoender @AlmaTostmann @ChristianHoebe https://t.co/J9iDz4xuGM
— Marion Koopmans (@MarionKoopmans) February 27, 2021
22 reacties op “Nederlands woord voor ‘long covid’: ‘postcovidsyndroom’”
Covidkwaal of coronakwaal lijkt mij wel passend.
Zou covidstaart geen mooi Nederlands woord kunnen zijn?
SNOMED CT, wereldwijd de norm voor medische terminologie, kent de term ‘chronic post-COVID-19 syndrome’ (SCTID: 1119304009), met als definitie ‘symptoms related to COVID-19 that persist more than 12 weeks following onset’ en als synoniem ‘chronic COVID-19 syndrome’. PCS is een ongeschikt acroniem, want naast post-COVID-syndroom dan wel postcoronasyndrom betekent het ook: 1 pelvic congestion syndrome (= congestion-fibrosis syndrome, pelvic congestion, pelvic congestion syndrome, pelvic pain syndrome, PPS, Taylor’s syndrome); 2 post-concussion syndrome (= nonpsychotic post-traumatic brain syndrome, postconcussion syndrome, post-concussion syndrome, post-concussional syndrome, post-contusional encephalopathy, post-contusional syndrome); 3 postcholecystectomy syndrome
https://browser.ihtsdotools.org/?perspective=full&conceptId1=1119304009&edition=MAIN/2021-01-31&release=&languages=en
Wat is dan de status van chronisch? In hoeverre past dat bij de onbekende duur en eventuele eindigheid van de verschijnselen? Wellicht is dan toch Fauci’s PACS het best, met als Nederlandse versie postacuut coronasyndroom.
Inderdaad ja, ‘postacuut’ duurt minimaal 3 weken, ‘chronisch’ minimaal 12 weken; post-acute COVID-19 (SCTID 1119303003), Engelstalige synoniemen: long COVID-19, long-haul COVID-19. De lekenterm ‘coronasyndroom’ past niet in vaktaal. Daarvoor heeft ‘corona’ te veel overige betekenissen (m.b.t. voetvenectasieën, kiezen, de eikel enz.).
“Zo suggereert chronisch dat het nooit meer overgaat.”
Niet noodzakelijkerwijs nooit, je kan ook “van lange duur” (Engels: long) interpreteren.
Anders dan bijvoorbeeld “chronic post-COVID-19 syndrome” en “post-acute COVID-19” klinkt “long covid” meer als lekentaal dan vaktaal. Wellicht wordt dit dus ook het best vertaald met een lekenterm. Een deskundige kan preciezer zijn met vaktaal. “long covid” leunt aan bij “long COVID-19”, in SNOMED een synoniem voor “post-acute COVID-19”, SCTID 1119303003.
We kunnen ook nog even afwachten welk woord dat in het dagelijkse gebruik overeenkomt met long covid vanzelf komt bovendrijven in het Nederlands. Er zijn al veel kandidaten. Is er bijvoorbeeld statistisch een trend zichtbaar?
SNOMED (voor zorgprofessionals wereldwijd in toenemende mate de terminologische norm in de kliniek) vermeldt als synoniem van ‘post-acute COVID-19’ naast ‘long COVID-19’ opmerkelijk genoeg het spreektalige ‘long-haul COVID-19’, waarbij ‘long-haul’ niets anders betekent dan ‘lange haal/trek/gang/duur’ oftewel ‘langdurig’. In spreektaal misstaat m.i. ‘hardnekkige coronaklachten’ niet, waarbij ‘hardnekkig’ als ’therapieresistent’ op te vatten is.
@ “het spreektalige ‘long-haul COVID-19’”
De toevoeging “19” maakt “long-haul COVID-19” en “long COVID-19” wel vaktaliger dan bijvoorbeeld “long-haul covid” en “long covid”. De vaktalige variant is preciezer en blijft ondubbelzinnig als er deze eeuw nog een covid met een ander jaartal verschijnt.
Mensen met “long(-haul) covid” worden ook wel “long-haulers” genoemd. (Dit is oorspronkelijk een term uit het transportwezen.) Het verschijnsel wordt besproken in bijvoorbeeld Scientific American, “The Problem of ‘Long Haul’ COVID”, 29/12/2020. [a]
Merriam-Webster online s.v. “long-hauler (3)” legt uit dat het gaat om “long-term effects” en beperkt de medische betekenis van “long-hauler” niet tot uitsluitend corona. [b]
@ “In spreektaal misstaat m.i. ‘hardnekkige coronaklachten’ niet, waarbij ‘hardnekkig’ als ‘therapieresistent’ op te vatten is.”
Dit kan prima omgangstaal zijn over het verschijnsel. Maar als vertaler kijk ik er iets anders naar. Om even bij de kandidaat-vertaling “long covid = hardnekkige coronaklachten” te blijven als voorbeeld:
Ik zou bijvoorbeeld opmerken dat “hardnekkig” (zoals je zelf al aangeeft met “therapieresistent”) typischer wordt gebruikt als vertaling van “resistant, refractory, intractable” e.d. (= een kenmerk van een behandeling, en of een bepaalde behandeling werkt, is soms al na korte tijd of zelfs op voorhand duidelijk), en niet typisch als vertaling van “long” (= langdurig, wat ook in “long-haul” en “long-term” zit). Hardnekkig betekent niet altijd langdurig.
Een bijkomende overweging is dat “long covid(-19)” nu zo algemeen is dat deze term met “long” ook in patiënteninformatie kan gaan verschijnen. En medische vertalingen worden vaak gecontroleerd met behulp van een terugvertaling. De terugvertaling van de vertaling moet zo nauwkeurig mogelijk overeenstemmen met de oorspronkelijk woordkeuze. Dan zal “hardnekkig” eerder vragen oproepen dan bijvoorbeeld “langdurig”. Immers: long (= hardnekkig?) = refractory/resistant?? “hardnekkig” werkt dus ook niet zo goed in twee richtingen als bijvoorbeeld “langdurig” voor “long”. Hetzelfde kan gezegd worden van sommige andere kandidaten op deze pagina.
Bijvoorbeeld “langdurige corona” lijkt mij dan een geschiktere kandidaat voor “long covid”. Het onbepaalde van “long” (= langdurig) en het spreektalige van “covid” (= corona) worden beide weergegeven, niet anders, niet meer en niet minder. Dus correct, dicht bij het Engels (wat wel zo gemakkelijk is), én een veilige woordkeuze voor de medische (terug)vertaling. Allemaal geschikt. Een kandidaat-vertaling voor vaktaalzusje “long COVID-19” (met de “19” erbij) in SNOMED is dan “langdurige COVID-19”. Ook voor synoniem “long-haul COVID-19”. “langdurig” vind ik daarbij niet vreemder dan “long-haul” in het Engels.
Wellicht zijn er nog kandidaten voor “long covid” die niet alleen in de omgangstaal maar ook in de medische vertaalpraktijk goed werken. Bijvoorbeeld ook voor “aanhoudende corona” valt iets te zeggen.
[a] https://www.scientificamerican.com/article/the-problem-of-long-haul-covid/
[b] https://www.merriam-webster.com/dictionary/long-hauler (18/3/2021)
Dankjewel. Interessante gedachtegang! Ik bedenk nog dat ‘langdurige coronaklachten’ een smallere term is dan ‘langdurige coronarestverschijnselen’ (vakterm: sequelae bij COVID-19). https://en.wikipedia.org/wiki/Long_COVID somt 23 verschijnselen op, waaronder ‘new onset of diabetes and hypertension’; die verschijnselen kunnen in eerste instantie slechts uit laboratoriumdiagnostiek blijken en een poos voor de patiënt onmerkbaar verlopen; dan betreffen zij als symptoom een restverschijnsel, niet een restklacht.
Mijn voorstel is “komeetcorona”
omdat het corona met een staart van klinische symptomen is.
Dat lijkt te veel op ‘comedo’ = mee-eter (vóór 1995: meeëter). 😉
Ik denk, dat een verwisseling van die twee begrippen onmogelijk is. Speciaal als je met corona ziek bent. Blijf gezond!
Hiero: ‘coronaweeën’. Maakt niet uit of je de klemtoon op de tweede of derde lettergreep legt, in beide gevallen klopt-ie.
Vervolgcorona
Goedemiddag, ik heb net geluisterd naar het item over LongCovid op Radio 1. Waarom moet dat perse anders? Het is een pandemie waarbij deze ziekte veel te lang niet is erkend, met alle schadelijke gevolgen vandien. Dus de internationale community is zelf gekomen met een woord dat precies de lading dekt. Deze term blijven gebruiken geeft dus heel goed weer wat de oorsprong en de lading is, die verdwijnt als je geforceerd een Nederlandse naam verzint. De groeiende groep patiënten doe je hier geen plezier mee. Dat een internist dit niet weet is veelzeggend, namelijk de onwetendheid onder artsen. Dat maakt het argument om de huidige term te gebruiken nog sterker. Evenals het feit dat mensen het verwarren met long als orgaan: Onwetendheid. Dáár iets aan doen helpt de grote groep patiënten dan juist weer veel. Het is een internationale term, omdat het een internationaal thema is. Dat is nou eenmaal wat globalisering met zich meebrengt. Vernederlandsen is hier dus onzin en bovendien onnodig conservatief.
Hartelijke groet,
MT Woltering
Covid sinds maart 2020
Als ik je goed begrijp vind jij een verwarrende term dus de beste keuze? Ik ben medisch vertaler en denk er anders over. Ook in jouw belang.
Kort: Duidelijke taal is belangrijk voor bepaalde medische informatie.
Lang: Zie de rest.
@ “Deze term [long covid] blijven gebruiken geeft dus heel goed weer wat de oorsprong en de lading is, die verdwijnt als je geforceerd een Nederlandse naam verzint.”
De oorsprong van de term is het Engels en de lading is langdurige corona. En bij een goede vertaling van een medische term verdwijnt er niets en wordt er niets verzonnen. (Er zijn kandidaten die daaraan voldoen.)
We moeten wel een onderscheid maken tussen omgangstaal en vaktaal. Op deze pagina en in de radio-uitzending wordt dat verschil helaas niet duidelijk gemaakt.
De meeste deelnemers hier denken aan de omgangstaal. Hoe jij en ik met elkaar praten. Daar luistert het vaak niet zo nauw. “long covid” wordt soms begrepen maar is soms verwarrend (logisch). Als het werkt, heb ik er geen bezwaar tegen. Dus soms heb ik er geen bezwaar tegen.
Dat ligt anders in vaktaal (“echte” medische taal) en bijvoorbeeld patiënteninformatie (zoals een bijsluiter): daar is “soms” niet goed genoeg. Daar is meer en *altijd* duidelijkheid gewenst. Daar geldt: als een uitdrukking mogelijk niet (of niet voor iedereen) duidelijk is en er een beter alternatief is, dan is het raadzaam om dat te gebruiken. Daar heb ik wel bezwaar tegen een verwarrende term.
Misschien heeft verwarring over “long covid” niet zo erge gevolgen als verwarring over een dosering of de instructies voor een AED, maar dat is geen reden om niet duidelijk(er) te zijn. Voor wie het nodig heeft.
Je kunt het ook zo zien: Een gesprek over de vertaling van een medische term gaat voor mij helemaal niet over onwetendheid of conservatisme, maar heel praktisch hierover: wanneer ik medische informatie vertaal – lees: belangrijke informatie voor jou of jouw arts (of apotheker, anesthesioloog, zorgverlener, partner, kind, …) – welke woordkeuze is dan in élk geval correct, duidelijk en veilig voor jouw gezondheid? Is soms verwarring dan goed voor jou?
Bijna dezelfde oproep is in november op decorrespondent.nl gedaan door Sanne Blauw, alleen zij vroeg naar een Nederlands alternatief voor “long hauler”, een van de door haar uitgelichte reacties benoemt ook dit gerelateerde “long covid”.
https://decorrespondent.nl/11806/gezocht-een-nederlands-woord-voor-long-hauler-iemand-die-maandenlang-last-heeft-van-corona/352272693476-6f51fd84
Is hier intussen iets uit gekomen?
In aansluiting aan mijn suggestie “nacorona” kan wellicht “nacorona-patiënt” of “(iemand met) nacorona-klachten” goed werken als vertaling van “long hauler”.
Larona ?
Ik ben het er, als longpatiënt, geheel mee eens dat een andere benaming nodig is.
Wat zou er aan te merken zijn op ‘lange corona’ of ‘verlengde corona’? Zeker ‘lange’ zegt precies dat wat het is.
Een iets meer medische term is volgens mijn ‘coronasyndroom’. Overigens heb ik er niets tegen om ‘corona’ door ‘covid’ te vervangen. ‘Corona’ heft immers al een aantal betekenissen, vaak mooie (denk aan de zon, een biertje en als vrouwennaam) en is qua benaming van toepassing op alle virussen van deze soort. Covid (19) maakt het specifieker naar mijn gevoel.
Mijn voorstel: ‘lange covid’.
Als yogajes leuk wordt gevonden en zelfs Vetpotcast groot in de krant verschijnt, lijkt mij coronawee ook wel te kunnen.
Het is denk ik niet nodig en ook niet mogelijk om een woord te vinden dat zowel op straat als in dissertaties goed dienst doet.
Voor dagelijks gebruik lijkt mij “nacorona” een mooie kandidaat. Denk aan parallelle woordvormingen als “naweeën”, “nasmaak”, enz. die, net als “long covid”, zowel een voortzetting als een nieuwe fase (kunnen) aanduiden.
Voor de wetenschappelijke term is een nauwe vertaling van de Engelse uitdrukking het gemakkelijkst in de praktijk en het minst verwarrend, dus “post-acuut covid(-19)-syndroom” lijkt mij een goede kandidaat.
Ik denk trouwens dat die Engelse term niet lang zal leven, want alle mogelijke nasleep-symptomen zijn maar moeilijk binnen 1 syndroom te vangen – wat mij betreft een reden te meer om de term zo letterlijk mogelijk te vertalen en toekomstige lezers zo meer duidelijkheid te verschaffen.