Pizza hawaï

De uitvinder van de pizza hawaï is overleden. De Griekse Canadees Sam Panopoulos bedacht in 1962 een pizza met ham en ananas – dat laatste in de vorm van stukjes ananas uit blik. Een blikje uit Hawaï, waar de ananasteelt een belangrijke bron van inkomsten is (vroeger meer dan nu, overigens). Vandaar.

Waarom schrijf ik hierover? Omdat ik me als taalnerd natuurlijk meteen afvroeg hoe je pizza hawaï hoort te schrijven. (Zo dus, is meteen het antwoord.) Pizza is het probleem niet. Hawaï wel – want waarom schrijf je het klein in pizza hawaï en is het bovendien niet met ii, terwijl de Amerikanen hun meest westelijke staat wel Hawaii noemen?

Om met dat laatste te beginnen: Hawaii is het endoniem, dus de naam die ter plaatse wordt gebruikt. In het Engels althans, want de Hawaïanen hebben ook nog een eigen taal en daarin is Hawaiʻi de juiste schrijfwijze. Dat tekentje tussen de i’s is geen apostrof, maar een ‘glottisslag’: een ‘stop’ tussen twee klinkerklanken, en daarmee een van de slechts 13 tekens in het Hawaïaanse alfabet.

Hawaii en Hawaiʻi zijn dus endoniemen, en Hawaï is ons exoniem. Ooit heeft iemand verzonnen dat we het in het Nederlands zo moeten schrijven. Helaas, want we zeggen helemaal geen ‘Hawa-ie’, wat dat trema wel suggereert. Wat mij betreft schaffen we het af en gaan we over op Hawai (of gewoon Hawaii, net als de Amerikanen). Naast maïs is in 2005 tenslotte ook mais in het Groene Boekje gekomen, omdat we in Nederland nu eenmaal geen ‘ma-ies’ zeggen.

En dan de kleine letter in pizza hawaï. Die combinatie staat niet in het Groene Boekje en ook niet in de grote Van Dale. Wat je wél in Van Dale vindt, is de croque hawaï (online, pas dit jaar toegevoegd in de abonnementsversie). Daar volgt onherroepelijk uit dat je ook pizza hawaï op die manier schrijft.

Waarom dan een kleine letter en geen hoofdletter? Dat komt doordat er geen rechtstreeks verband is met de staat Hawaï. De hoofdletter van een aardrijkskundige naam verdwijnt als een woord of een samenstelling of een woordgroep niet meer rechtstreeks naar een plaats, land, rivier of iets dergelijks verwijst; er is alleen nog een indirect verband. Een paar voorbeelden: champagne, haarlemmerolie, pekingeend, een bourgondiër. (De enige uitzondering daarop zijn bijvoeglijke naamwoorden: Duitse herder, Kaaps viooltje.)

Zo is het ook gegaan met hawaï. Dat is een woorddeel geworden dat in veel gevallen betekent: ‘bereid met ananas’. Vandaar niet alleen de pizza hawaï en de croque hawaï (en dus in Nederland de tosti hawaï), maar bijvoorbeeld ook de hawaïburger en de hawaïsteak. En er zijn nog twee woorden waarin hawaï niet direct meer naar de eilanden verwijst, maar alleen naar een stijl: hawaïhemd en hawaïmuziek.

Rest de niet-talige vraag of je wel ananas op je pizza mag doen. Volgens talloze mensen is dat een doodzonde. De president van IJsland wilde het zelfs verbieden. Ik geef hier grif toe dat ik een pizza hawaï wél lekker vind. En daarbij heb ik gelukkig Justin Trudeau aan mijn zijde. #teampineapple